HİZMET İLİŞKİSİNE İŞVEREN TARAFINDAN SON VERİLMESİ HAKKINDA 158
NOLU SÖZLEŞME
ILO Kabul Tarihi : 2 Haziran 1982
Kanun
No : 9 Haziran 1994 / 3999
Resmi Gazete : 12 Ekim 1994 / 22079
Uluslararası
Çalışma Teşkilatı Genel Konferansı Çalışma Bürosu Yönetim Kurulunca 2 Haziran
1982 tarihinde Cenevre'de Toplanmaya çağrılmış ve düzenlediği 68 inci
oturumunda,
Hizmet
İlişkisinin Sona Ermesi Hakkında Tavsiyede (1963) mevcut uluslararası normları
not ederek,
Hizmet
ilişkisinin sona ermesi hakkında tavsiyenin (1963) kabulünden sonra bir çok üye
devletin mevzuatında ve uygulamasında alınan Tavsiye'de sözü edilen sorunlarla
ilgili olarak meydana gelen önemli gelişmeleri not ederek,
Bu konuda
özellikle şu son yıllarda bir çok ülkede meydana gelen ekonomik güçlükler ve
teknolojik değişiklikler sonucunda bu alanda karşılaşılan sorunlar çerçevesinde
yeni uluslararası normları kabul etmenin uygun olacağına dikkate alarak,
Oturum
gündeminde beşinci maddeyi teşkil eden “işverenin girişimiyle hizmet
ilişkisinin sona ermesine” ilişkin çeşitli önerilerin kabulüne karar verdikten
sonra,
Bu
önerilerin uluslararası bir sözleşme şeklini almasına karar vererek,
Aşağıda
Hizmet İlişkisine Son Verilmesi Hakkında Sözleşme (1982) olarak adlandırılacak
olan bu sözleşmeyi 1982 yılı Haziran ayının 22 nci gününde kabul etmiştir.
BÖLÜM I
UYGULAMA METODLARI
UYGULAMA ALANLARI VE TANIMLAR
MADDE 1
Bu
sözleşme hükümlerinin, toplu iş sözleşmeleri, hakem kararları veya mahkeme
kararları ile veya ulusal uygulamaya uygun başka bir yöntemle geçerlik
kazanmadığı hallerde, yürürlüğe girmesi ulusal mevzuatla sağlanır.
MADDE 2
1. Bu
sözleşme tüm ekonomik faaliyet alanlarına ve hizmet sözleşmesi ile istihdam
olunanlara uygulanır.
2. Bir üye
devlet hizmet ilişkisi içinde çalışanlardan aşağıdaki kategorilerde bulunanları
iş bu sözleşme hükümlerinin tamamının veya bir kısmını uygulama alanı dışında
bırakabilir
a. Belirli süreli veya belirli bir işin tamamlanması ile
ilgili hizmet sözleşmesiyle çalıştırılan işçiler,
b. Süresi önceden ve makul olarak belirlenmiş deneme
süreli hizmet sözleşmesi ile çalışan işçilerden deneme süresi içinde
bulunanlar,
c. Süreksiz hizmet ilişkisi içinde çalışan işçiler.
3. Bu
sözleşmenin koruyucu hükümlerinden kaçınmak amacıyla belirli süreli hizmet
sözleşmeleri yapılmasına karşı yeterli güvenceler alınmalıdır.
4. Kendilerine
en az bu sözleşmedekilere eşit güvenceler sağlayan özel bir istihdam rejiminin
kurallarına tabi olarak çalışanların, gerektiğinde bu sözleşmenin tamamının
veya bazı hükümlerinin kapsamı dışında bırakılması bir ülkedeki yetkili makamca
veya uygun bir mekanizma aracılığıyla varsa işçi ve işveren kuruluşlarına
danışıldıktan sonra kararlaştırılabilir.
5. İşçilerin
özel istihdam şartları bakımından veya istihdam eden işletmenin büyüklüğü veya
niteliği açısından esaslı sorunlar bulunan durumlarda hizmet sözleşmesiyle
istihdam olunanlardan sınırlı bir kategori, gerektiği taktirde, bir ülkedeki
yetkili makam veya uygun bir kuruluşça, varsa, işçi ve işveren kuruluşlarına
danışıldıktan sonra bu Sözleşme hükümlerinin tamamı veya bazı hükümlerinin
kapsamı dışında bırakabilir.
6. Bu
Sözleşme'yi onaylayan her üye devlet, Uluslararası Çalışma Teşkilatı
Anayasasının 22 nci maddesi uyarınca, Sözleşmenin uygulanması üzerinde vereceği
ilk raporunda, bu maddenin 4 üncü ve 5 inci bentleri çerçevesinde kapsam dışı
bırakılan işçi kategorilerini gerekçe göstererek belirtir ve sonraki
raporlarında bunları kapsam dışı bırakan mevzuat hükümleri ve uygulama
hakkında, bu Sözleşmenin bu işçi kategorilerini de kapsaması için ne ölçüde
etkili olduğunu veya etkili olmada ne gibi önerilerde bulunulduğunu belirterek,
bilgi verir.
MADDE 3
Bu
sözleşmenin uygulanmasında, “son verme” ve “hizmet ilişkisine son verme”
deyimleri hizmet ilişkisine işveren tarafından son verilmesi anlamına gelir.
BÖLÜM II.
GENEL UYGULAMA STANDARTLARI
KESİM A.
SON VERMENİN HAKLI NEDENE DAYANDIRILMASI
MADDE 4
İşçinin
kapasitesine veya işin yürütümüne veya işyeri gereklerine dayalı geçerli bir
son verme nedeni olmadıkça hizmet ilişkisine son verilemez.
MADDE 5
Özellikle
aşağıdaki hususlar son verme için geçerli bir neden teşkil etmezler:
a. Sendika
üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızasıyla çalışma
saatlerinde sendikal faaliyetlere katılma,
b. İşçi
temsilciliği yapmış olmak, yapmak veya işçi temsilciliğine talip olmak,
c. İşvereni
şikayet etmek veya işveren aleyhine mevzuata aykırılık iddiasıyla başlatılmış
sürece katılım veya işveren aleyhine idari makamlar nezdinde müracaatta
bulunmak,
d. Irk,
renk, cinsiyet, medeni hal, aile sorumlulukları, hamilelik, din, siyasi görüş,
etnik veya sosyal köken,
e. Doğum
izni esnasında işe gelmeme,
MADDE 6
1. Hastalık
veya kaza nedeniyle geçici devamsızlık işten çıkarma için geçerli neden
değildir.
2. Hangi
hallerin geçici olarak işe gelmeme sayılacağı hangi hallerde tıbbi raporun
gerekli olacağı ve bu maddenin 1 inci bendinin uygulanmasına getirilebilecek
sınırlamalar, sözleşme'nin 1 inci maddesinde belirtilen uygulama yöntemlerine
göre belirlenir.
KESİM B.
SON VERMEDEN ÖNCE VEYA SON VERME
SIRASINDA İZLENECEK USÜLLER
MADDE 7
İşveren
den makul ölçülere göre beklenemeyecek haller hariç, hakkındaki iddialara karşı
savunma fırsatı verilmeden bir işçinin hizmet ilişkisi, o işçinin tutumu ve
verimi ile ilgili nedenlerle sona erdirilemez.
KESİM C.
SON VERMEYE KARŞI İTİRAZ USULU
MADDE 8
1. Hizmet
ilişkisine haksız olarak son verildiği kanısında olan bir işçinin mahkeme, iş
mahkemesi, hakemlik kurulu veya hakem gibi tarafsız bir merci nezdinde itirazda
bulunma hakkı vardır.
2. Son
verme işlemine yetkili merci tarafından izin verilmesi halinde, bu maddenin 1
inci bendi, ulusal mevzuat veya uygulamaya göre değişik şekillerde
uygulanabilir.
3. Bir
işçi hizmet ilişkisine son verme işlemine karşı makul bir süre içinde itirazda
bulunmamışsa bu hakkını kullanmaktan vazgeçmiş sayılır.
MADDE 9
1. 8 inci
maddede belirtilen merciler, son verme nedenlerini ve davayla ilgili diğer
vakaları incelemeye ve son vermenin haklı olup olmadığına dair bir karar
vermeye yetkili kılınacaklardır.
2. İşçinin,
son verme işlemine ilişkin ispat yükünü tek başına üstlenmemesi için, bu
sözleşmenin 1 inci maddesinde belirtilen uygulama yöntemleri aşağıdaki
olanaklardan birini veya her ikisini sağlamalıdır.
a. Bu Sözleşme'nin 4 üncü maddesinde tanımlandığı üzere,
geçerli bir nedeninin bulunduğunu ispat yükü işverene ait olmalıdır.
b. Bu Sözleşmenin, 8 inci maddesinde belirtilen merciler,
taraflarca getirilen kanıtlar ve ulusal mevzuat ve uygulamaların öngördüğü
usuller çerçevesinde son verme nedeni üzerinde bir sonuca varmaya yetkili
kılınmalıdırlar.
3. Son
verme işleminin, işletmenin, işyerinin veya hizmetin yürütümü gereklerine
dayandığının ileri sürülmesi halinde, bu Sözleşmenin 8 inci maddesinde
belirtilen merciler son vermenin gerçekten bu nedenlere bağlı olup olmadığını
belirlemeye yetkilidirler, bununla beraber bu sebeplerin söz konusu sona
erdirmeyi haklı kılıp kılmadığına karar vermeye ne ölçüde yetkili kılınacakları
işbu Sözleşmenin 1 inci maddesindeki uygulama yöntemlerine göre
belirlenecektir.
MADDE 10
Bu
sözleşme'nin 8 inci maddesinde belirtilen merciler son verme işlemini haksız
bulurlarsa ve son verme işlemini iptale veya işçinin işe iadesini öngörmeye ya
da önermeye ulusal mevzuat ve uygulamalara göre yetkili değillerse veya bunları
uygulanabilir bulmazlarsa yeterli bir tazminat veya uygun addolunan bir diğer
telafi biçimini kararlaştırmaya yetkili kılınacaklardır.
KESİM D.
BİLDİRİM SURESİ
MADDE 11
Hizmet
ilişkisine son verilecek bir işçi,ciddi bir hizmet kusuru yani işverenin
kendisini bildirim süresi zarfında çalıştırmaya devam etmesini istemenin makul
sayılamayacağı türden bir hizmet kusuru atfedilmedikçe, makul bir bildirim
süresine veya onun yerine bir tazminata hak kazanacaktır.
KESİM E.
KIDEM TAZMİNATI VE GELİRİN KORUNMASINA
İLİŞKİN DİGER ŞEKİLLER
MADDE 12
1. Hizmet
ilişkisine son verilen bir işçi, ulusal mevzuat ve uygulamaya uygun olarak
aşağıdaki haklardan yararlanır;
a. Miktarı, diğer unsurların yanı sıra, hizmet süresine
ve ücret seviyesine göre belirlenecek ve doğrudan işveren tarafından veya
işverenlerin katkısıyla oluşturulmuş bir fondan ödenecek bir kıdem tazminatı
veya işten ayrılma nedeniyle doğan başka haklar, veya
b. Tabi oldukları koşullar çerçevesinde, işsizlik
sigortası veya yardımından doğan haklar veya yaşlılık yahut melüllük gibi diğer
sosyal güvenlik türleri yahut,
c. Bu tazminat ve ödeneklerin birleşimi.
2. Genel
kapsamlı bir rejimde, bir işçi işsizlik sigortasından veya yardımlarından
yararlanmak için aranan koşulları taşımıyor ise salt 1 inci bendin (b) alt
bendinde işsizlik haklarından yararlanamaması nedeniyle aynı bendin (a) alt
bendindeki tazminat ve hakların ödenmesi gerekmez.
3. Ciddi
hizmet kusuru nedeniyle hizmet ilişkisine son verilme durumunda bu maddenin 1
inci bendinin (a) alt bendinde bahsedilen tazminat veya haklardan yoksun
kalınması bu sözleşmenin 1 inci maddesindeki uygulama yöntemleri ile öngörülebilir.
BÖLÜM III.
EKONOMİK, TEKNOLOJİK, YAPISAL VEYA BENZER NEDENLERLE
HİZMET İLİŞKİLERİNE SON VERME HAKKINDA EK HÜKÜMLER
KESİM A.
İŞÇİ TEMSİLCİLERİNE DANIŞMA
MADDE 13
1. Ekonomik,
teknolojik, yapısal veya benzer nedenlerle hizmet ilişkilerine son vermeyi
düşünen işveren:
a. İlgili işçi temsilcilerine, düşünülen son verme
işlemlerinin nedenleri, bu işlemden etkilenecek işçi sayısı ve grupları ve son
verme işlemlerinin ne kadarlık bir zaman diliminde gerçekleştirileceği de dahil
olmak üzere gerekli tüm bilgileri zamanında sağlar.
b. İlgili işçi temsilcilerine, ulusal mevzuat ve
uygulamaya uygun olarak, mümkün olduğunca önceden, ilgili işçiler için her nevi
son verme işlemini önlemek veya asgariye indirmek amacıyla alınacak önlemleri
ve bu işlemlerin işçiler üzerindeki olumsuz etkilerini, başka iş bulmak gibi
önlemlerle hafifletmek amacıyla alınacak önlemleri danışma fırsatı tanır.
2. Bu
maddenin 1 inci bendinin uygulanması, bu Sözleşmenin 1 inci maddesinde
belirtilen uygulama yöntemleriyle, hizmet ilişkisine son verilmesi düşünülen
işçi sayısının, en azından belirli bir sayıya veya personel sayısının belirli
bir yüzdesine ulaştığı hallerde sınırlandırılabilir.
3. Bu
maddenin uygulanmasında “İLGİLİ İŞÇİ TEMSİLCİLERİ” deyimi, işçi Temsilcileri
Hakkında 1971 tarihli Sözleşmeye uygun olarak ulusal mevzuat ve uygulamada
benimsendiği şekliyle işçi temsilcileri anlamına gelir.
KESİM B.
YETKİLİ MAKAMA BİLDİRİM
MADDE 14
1. İşveren;
ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzer nedenlerle hizmet ilişkilerine son
vermeyi düşündüğünde, ulusal mevzuat ve uygulamaya uygun olarak, son verme
işlemlerini mümkün Olduğu kadar önceden yetkili makama bildirir ve bildirimde söz
konusu son verme işlemlerinin yazılı gerekçeleri dahil bu işlemlerden
etkilenecek işçi sayısı ve kategorileri ve son vermenin uygulanacağı süre
hakkında bilgiler verir.
2. Ulusal
mevzuat, bu maddenin 1 inci bendinin uygulanmasını, hizmet ilişkisine son
verilmesi düşünülen işçi sayısının en azından belirli bir sayıya veya personel
sayısının belirli bir yüzdesine ulaştığı hallerde sınırlandırılabilir.
3. İşveren,
yetkili makamı, bu maddenin 1 inci bendinde belirtilen son vermelerden, son
verme işlemlerine başlanmadan ve ulusal mevzuatla belirlenecek asgari bir süre
öncesinden haberdar eder.
KISIM IV.
SON HÜKÜMLER
MADDE 15
Bu
sözleşme'nin kesin onama belgeleri Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne
gönderilir ve onun tarafından kaydedilir.
MADDE 16
1. Bu
Sözleşme, ancak onama belgeleri Genel Müdür tarafından kaydedilmiş olan
Uluslararası Çalışma Örgütü üyelerini bağlar.
2. Bu
Sözleşme, iki üyenin onama belgesi Genel Müdür tarafından kaydedildiği tarihten
oniki ay sonra yürürlüğe girer.
3. Daha
sonra bu Sözleşme onu onaylayan her üye için, onama belgesi kaydedildiği
tarihten oniki ay sonra yürürlüğe girer.
MADDE 17
1. Bu
Sözleşmeyi onayan her üye onu ilk yürürlüğe girdiği tarihinden itibaren on
yıllık bir süre sonunda Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne göndereceği
ve bu Müdürün kaydedeceği bir belge ile feshedebilir. Fesih, kayıt tarihinden
ancak bir yıl sonra geçerli olur.
2. Bu
Sözleşmeyi onaylamış olup da, onu bundan önceki fıkrada sözü edilen on yıllık
devrenin bitiminden itibaren bir yıl süresince bu madde gereğince feshetme
seçeneğini kullanmayan her üye yeniden on yıllık bir süre için bağlanmış olur
ve bundan sonra bu sözleşmeyi, her on yıllık süre bitince, bu maddenin içerdiği
koşullar içinde feshedebilir.
MADDE 18
1. Uluslararası
Çalışma Bürosu Müdürü, Örgüt üyeleri tarafından kendisine bildirilen bütün
onama ve fesihlerin kaydedildiğini Uluslararası Çalışma Örgütünün bütün
üyelerine duyurur.
2. Genel
Müdür, kendisine gönderilen Sözleşme'nin ikinci onama belgesinin kaydedildiğini
teşkilat üyelerine duyururken bu Sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarih hakkında
Örgüt üyelerinin dikkatini çeker.
MADDE 19
Uluslararası
Çalışma Bürosu Genel Müdürü, yukarıdaki maddeler gereğince, kaydetmiş olduğu
bütün onama ve fesihlere ilişkin tam bilgileri, Birleşmiş Milletler
Antlaşmasının 102 nci maddesi uyarınca tescil edilmek üzere, Birleşmiş
Milletler Genel Sekreterine ulaştırır.
MADDE 20
Milletlerarası
Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü zaman bu Sözleşmenin,
uygulanması hakkındaki bir raporu Genel Konferansa sunar ve onun tamamen veya
kısmen değiştirilmesi konusunun konferans gündemine alınması gereği hakkında
karar verir.
MADDE 21
1. Konferansın
bu Sözleşmeyi tamamen veya kısmen değiştiren yeni bir Sözleşme kabul etmesi
halinde ve yeni sözleşme aksini öngörmediği takdirde;
a. Değiştirici yeni sözleşme'nin bir üye tarafından
onanması durumu, yukarıdaki 16 ncı madde dikkate alınmaksızın ve değiştirici
yeni Sözleşme yürürlüğe girmiş olmak kayıt ve şartı ile, bu Sözleşmenin derhal
ve kendiliğinden feshini gerektirecektir.
b. Değiştirici yeni sözleşmenin yürürlüğe girmesi
tarihinden itibaren bu sözleşme üyelerin onamasına artık açık bulundurulamaz.
2. Bu
sözleşme, onu onayıp da değiştirici sözleşme'yi onamamış bulunan üyeler için,
herhalde şimdiki şekil ve içerliğiyle geçerli olmakta devam eder.
MADDE 22
Bu
Sözleşmenin Fransızca ve İngilizce metinleri aynı derecede geçerlidir.