İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ VE ÇALIŞMA ORTAMINA İLİŞKİN
155 SAYILI SÖZLEŞME
ILO Kabul Tarihi : 3 Haziran 1981
Kanun
No : 07.01.2004 / 5038
Resmi Gazete : 16.03.2004/25404
Uluslararası
Çalışma Örgütü Genel Konferansı,
Uluslararası
Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu’nun daveti üzerine, 3 Haziran 1981 tarihinde
Cenevre’de yaptığı altmışyedinci oturumunda;
Oturum
gündeminin 6 ncı maddesini oluşturan sağlık, güvenlik ve çalışma ortamına
ilişkin belirli önerilerin kabulüne ve bu önerilerin bir uluslararası sözleşme
şeklini almasına karar vererek,
İş Sağlığı
ve Güvenliği Sözleşmesi, 1981 olarak adlandırılacak olan aşağıdaki sözleşmeyi,
bin dokuz yüz seksen bir yılı Haziran ayının yirmi ikinci günü kabul eder.
BÖLÜM I
KAPSAM VE TANIMLAR
Madde 1
1. Bu
Sözleşme, bütün ekonomik faaliyet kollarına uygulanır.
2. Bu
Sözleşmeyi onaylayan Üye, mümkün olan en erken safhada, ilgili işçi ve
işverenlerin temsilcisi olan kuruluşlara danıştıktan sonra, işin gereği olarak
önemli özel sorunlar yaratan deniz taşımacılığı veya balıkçılık gibi belirli
ekonomik faaliyet kollarını, tamamen veya kısmen uygulama alanı dışında
tutabilir.
3.
Bu Sözleşmeyi onaylayan her Üye, Uluslararası Çalışma Örgütü Anayasası’nın 22 nci
maddesi uyarınca, Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin vereceği ilk uygulama
raporunda, bu maddenin 2 nci fıkrası gereği, uygulama alanı dışında tutulan her
bir ekonomik faaliyet kolunu, kapsam dışında tutulma nedenleri verilerek ve bu
kollarda çalışanların yeterli şekilde korunması için alınan önlemler
tanımlanarak bir liste halinde verecek ve daha sonraki raporlarda uygulama
kapsamının genişletilmesi yolunda kaydedilmiş gelişmeleri belirtecektir.
Madde 2
1. Bu
Sözleşme, kapsanan ekonomik faaliyet kollarında çalışan bütün işçilere
uygulanır.
2. Bu
sözleşmeyi onaylayan Üye, mümkün olan en erken safhada, ilgili işçi ve
işverenlerin temsilcisi olan kuruluşlara danıştıktan sonra, uygulanmasında özel
güçlüklerin bulunduğu sınırlı işçi kategorilerini kısmen veya tamamen bu
Sözleşmenin uygulanması dışında tutabilir.
3. Bu
sözleşmeyi onaylayan her Üye, Uluslararası Çalışma Örgütü Anayasası’nın 22 nci
maddesi uyarınca Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin vereceği ilk raporda, bu
maddenin 2 nci fıkrası gereği, kapsam dışında tutulan sınırlı işçi
kategorilerini, kapsam dışında tutulma nedenlerini belirterek liste halinde
verecek ve daha sonraki raporlarında uygulama kapsamının genişletilmesi yolunda
kaydedilmiş gelişmeleri belirtecektir.
Madde 3
Bu
sözleşmenin amacı bakımından;
a. “Ekonomik
faaliyet kolları” terimi, kamu hizmetleri dahil olmak üzere, işçi çalıştırılan
bütün kolları kapsar.
b. “İşçiler”
terimi, kamu çalışanları dahil olmak üzere istihdam edilen bütün kişileri
kapsar:
c. “İşyeri”
terimi, işçilerin, işleri nedeniyle gitmeleri veya bulunmaları gereken ve
işverenin doğrudan veya dolaylı kontrolü altında bulunan bütün yerleri kapsar;
d. “Düzenlemeler”
terimi, yetkili makam veya makamlarca kanun gücü verilen bütün hükümleri
kapsar;
e. “Sağlık”
terimi, işle bağlantısı açısından, sadece hastalık veya sakatlığın bulunmaması
halini değil, aynı zamanda, çalışma sırasındaki hijyen ve güvenlik ile doğrudan
ilişkili olarak sağlığı etkileyen fiziksel ve zihinsel unsurları da kapsar.
BÖLÜM II
ULUSAL POLİTİKA İLKELERİ
Madde 4
1. Her
üye, ulusal koşullar ve uygulamaya göre ve en fazla temsil kabiliyetine sahip
işçi ve işveren kuruluşlarına danışarak iş güvenliği, iş sağlığı ve çalışma
ortamına ilişkin tutarlı bir ulusal politika geliştirecek, uygulayacak ve
periyodik olarak gözden geçirecektir.
2. Bu
politikanın amacı, işle bağlantılı olan veya işin yürütümü sırasında ortaya
çıkan kaza ve yaralanmaları, çalışma ortamında bulunan tehlike nedenlerini
mümkün olduğu ölçüde asgariye indirerek önlemek olacaktır.
Madde 5
Sözleşmenin
4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politika, iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma
ortamını etkiledikleri ölçüde, aşağıdaki esas eylem alanlarını dikkate
alacaktır :
a. İşin
maddi unsurlarının (işyerleri, çalışma ortamı, araçlar, makine ve teçhizat,
kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddeler ve etkenler, çalışma yöntemlerinin)
tasarımı, test edilmesi, seçimi, ikamesi, montajı, düzenlenmesi, kullanımı ve
bakımı;
b. İşin
maddi unsurları ile işi yapan veya nezaret eden kişiler arasındaki ilişkiler ve
makine teçhizat, çalışma süresi, işin düzenlenmesi ve iş usullerinin işçilerin
fiziksel ve zihinsel kapasitelerine uyarlanması;
c. Yeterli
sağlık ve güvenlik düzeyine ulaşılması amacıyla bütün çalışanların ileri
düzeyde eğitimini, kalifiyesini ve motivasyonunu kapsayan eğitimi;
d. Çalışma
grubu ve işletme düzeylerinde ve ulusal düzeyi de kapsayan uygun diğer bütün
düzeylerde haberleşme ve işbirliği;
e. Sözleşmenin
4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politikaya uygun olan eylemlerinde,
işçilerin ve temsilcilerinin disiplin cezalarına karşı korunması;
Madde 6
Sözleşmenin
4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politikanın geliştirilmesi, kamu
makamlarının, işverenlerin, işçilerin ve diğer kuruluşların iş sağlığı ve
güvenliği ve çalışma ortamına ilişkin görev ve sorumlulukları, ulusal şartları
ve uygulamaların tamamlayıcı karakterleri göz önüne alınarak belirtilecektir.
Madde 7
İş sağlığı
ve güvenliği ve çalışma ortamı ile ilgili durum; sorunların tespiti, bunların
çözümü için etkin metotların geliştirilmesi, öncelikler ve sonuçların
değerlendirilmesi amacıyla, ya top yekun, ya da belirli alanlar itibariyle
belirli aralıklarla gözden geçirilecektir.
BÖLÜM III
ULUSAL DÜZEYDE EYLEM
Madde 8
Her üye,
yasa veya yönetmelik çıkarmak suretiyle veya ulusal şartlarına ve uygulamasına
uygun diğer bir yöntemle, ilgili işçi ve işverenlerin temsilcisi olan
kuruluşlara danışarak, Sözleşmenin 4 üncü maddesine etkinlik kazandırmak için
gerekli önlemleri alacaktır. .
Madde 9
1. İş
sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamına ilişkin ilgili mevzuatın uygulanması
uygun ve yeterli bir denetim sistemi ile güvence altına alınacaktır.
2. Yürütme
sistemi, mevzuat ihlallerine karşı yeterli cezalar öngörecektir..
Madde 10
Yasal
yükümlülüklere uymalarına yardım amacıyla, işverenler ve işçiler için yol
gösterici tedbirler alınacaktır.
Madde 11
Sözleşmenin
4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politikaya etkinlik kazandırmak amacıyla,
yetkili makam veya makamlar aşağıdaki işlevlerin aşamalı bir şekilde yerine
getirilmesini sağlayacaklardır:
a. Yetkili
makamlar tarafından tayin edilen usullerinin uygulanmasının belirlenmesinde
olduğu gibi, tehlikelerin niteliği ve derecesinin gerektirdiği yerlerde
işyerlerinin tasarımı, inşası ve düzenlenmesi ve bunların faaliyetlerinin
başlaması, onları etkileyen önemli değişiklikler ve amaçları doğrultusunda
değişimler, işte kullanılan teknik donanımın güvenliği konularının
belirlenmesi;
b. Maruz
kalınması yetkili makam veya makamların kontrolü veya iznine bağlanacak veya
yasaklanacak, sınırlandırılacak maddelerin, etkenlerin ve çalışma usullerinin
belirlenmesi; birden fazla madde veya etkenlere aynı anda maruz kalınmasından
ortaya çıkan sağlık tehlikelerinin göz önüne alınması;
c. İş
kazaları ve meslek hastalıklarının, işverenlerce,uygun olduğu durumlarda,
sigorta şirketlerince veya doğrudan ilgili diğer kişilerce bildirilmesi
usullerinin oluşturulması ve uygulanması, iş kazaları ve meslek hastalıkları
istatistiklerinin yıllık olarak hazırlanması;
d. İş
kazaları ile meslek hastalıkları ve diğer sağlığa aykırı durumların iş
sırasında veya işle ilgili olarak ortaya çıktığı ve ciddiyet arz ettiği
hallerde soruşturma yapılması;
e. Sözleşmenin
4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politika uyarınca alınılan önlemler ve işin
icrası sırasında veya işle ilgili olarak ortaya çıkan diğer sağlığa aykırı
durumlar dahil, iş kazaları, meslek hastalıkları veya diğer sağlık sorunları
ile ilgili bilgilerin yıllık yayımı;
f. Ulusal
şartlar ve imkanlar göz önüne alınarak, işçilerin sağlığına verdikleri
risklerle ilgili olarak, kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlerin incelenmesi
sisteminin oluşturulması veya genişletilmesi;
Madde 12
İşte
kullanılacak makine, teçhizat ve maddeleri tasarlayan, üreten, ithal eden
sağlayan veya transfer edenlerin aşağıdaki hususları sağlamaları konusunda,
ulusal hukuk ve uygulamaya uygun olarak önlemler alınacaktır.
a. Makine,
teçhizat ve maddelerin, doğru bir şekilde kullanıldığında, kullananların
sağlığı ve güvenliği için tehlike içermediğine kanaat getirmeleri;
b. Makine
ve teçhizatın doğru bir şekilde montajı ve kullanımı,maddelerin doğru
kullanımı, makine ve teçhizatın arz ettiği tehlikeler ve kimyasal maddeler ve
fiziksel ve biyolojik etkenler ve ürünlerin tehlikeli özellikleri ile bu
tehlikelerin nasıl bertaraf edileceğine dair bilgileri içeren talimatları
hazırlamaları;
c. Bu
Maddenin (a) ve (b) paragraflarına uygun gerekli teknik ve bilimsel bilginin
izlenmesi yada çalışma ve araştırmaların üstlenilmesi;
Madde 13
Sağlığı ve
hayatı için ciddi ve yakında vaki olmasından korktuğu tehlike nedeniyle, haklı
bir gerekçeyle, işinden uzaklaşan bir işçi, işinden uzaklaşması nedeniyle
olabilecek uygunsuz sonuçlara karşı ulusal koşullar ve uygulama uygun bir
şekilde korunacaktır.
Madde 14
Ulusal
koşullar ve uygulamaya uygun bir şekilde, iş sağlığı ve güvenliği ve çalışma
ortamına ilişkin sorunlara yönelik yüksek teknik, tıbbi ve mesleki eğitimini de
kapsayan, tüm çalışanların eğitim ihtiyacını karşılayacak şekilde tüm seviyelerde
eğitim ve öğretimin geliştirilmesi için önlemler alınacaktır.
Madde 15
1. Sözleşmenin
4 üncü maddesinde atıfta bulunulan politika ve uygulama önlemlerinin
tutarlılığını sağlamak amacıyla, her Üye, mümkün olan en erken safhada, en
fazla temsil yeteneğine haiz işçi ve işveren kuruluşları veya uygun diğer
kurumlara danıştıktan sonra, bu Sözleşmenin II. veya III. Bölümlerini
uygulamakla görevli çeşitli makamlar ve kurumlar arasında gerekli
koordinasyonun sağlanması için ulusal şart ve uygulamaya uygun düzenlemeleri
yapacaktır.
2. Şartların
gerektirdiği ve ulusal koşullar ve uygulamanın izin verdiği hallerde bu
düzenlemeler merkezi bir kurumun kurulmasını da içerecektir.
BÖLÜM IV
İŞLETME DÜZEYİNDE EYLEM
Madde 16
1. Makul
olduğu ölçüde, işverenlerden, kontrolleri altındaki işyerleri, makine, teçhizat
ve usullerin güvenlik ve sağlık bakımından riskli olmamasını sağlamaları
istenecektir.
2. Makul
olduğu ölçüde, işverenlerden, kontrolleri altındaki kimyasal, fiziksel ve
biyolojik madde ve etkenlerin, gerekli uygun önlemler alındığında, sağlık için
risk oluşturmamasını sağlamaları istenecektir.
3. İşverenlerden,
gerektiğinde, kaza riskinin veya sağlık üzerindeki ters etkilerin imkanlar
ölçüsünde önlenmesi için, uygun koruyucu elbise ve donanımı sağlamaları
istenecektir.
Madde 17
İki veya
daha fazla işletmenin aynı işyerinde aynı anda faaliyette bulunduğu hallerde,
söz konusu işletmeler, bu Sözleşmenin gereklerini yerine getirmek için
işbirliği yapacaklardır.
Madde 18
İşverenlerden,
gerektiğinde, yeterli ilk yardım düzenlemelerine de kapsayan kazalar ve
olağanüstü durumlarla ilgili önlemleri sağlamaları istenecektir.
Madde 19
Aşağıda
belirtilen hususların sağlanması için işletme düzeyinde düzenlemeler olacaktır.
a. İşverenlerin
üstlendikleri yükümlülüklerini yerine getirmeleri için, işçilerin, işlerini
yaparken, işverenle işbirliği yapmaları;
b. İşletmedeki
işçi temsilcilerinin, iş sağlığı ve güvenliği alanında işverenle işbirliği yapmaları,
c. İşletmedeki
işçi temsilcilerine, iş sağlığını ve güvenliğini sağlamak için yeterli bilgi
verilmesi ve ticari sırları açıklamamak şartıyla kendilerini temsil eden
kuruluşlarla bu bilgilerin istişare edilmesi;
d. İşletmedeki
işçi ve temsilcilerine, iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda yeterli eğitim
verilmesi,
e. İşletmedeki
işçilerin veya temsilcilerinin ve bulunması durumunda, işletmedeki temsilci kuruluşların
ulusal yasa ve uygulamaya uygun olarak, işleri ile ilgili iş sağlığı ve
güvenliğinin bütün safhalarında incelemelere katılmasının ve bu konularda
işverence onlara danışılmasının sağlanması, bu amaçla karşılıklı anlaşma
halinde işletme dışından teknik danışmanlar getirebilmeleri;
f. Bir
İşçi, hayatı ve sağlığı için ciddi bir tehlike oluşturduğuna ve yakında vaki
bulacağına haklı gerekçelerle inandığı herhangi bir durumu, derhal bir üstüne
rapor eder; ve işveren bu durumun giderilmesi için gerekli önlemi alıncaya
kadar yaşam ve sağlık için ciddi tehlike oluşturmaya devam eden çalışma alanına
işçilerin dönmesini isteyemez.
Madde 20
İşletmedeki
işçiler ve veya temsilcileri ile yönetim arasındaki işbirliği, bu Sözleşmenin
16 -19 maddeleri uyarınca alınacak örgütsel ve diğer önlemlerin asli unsuru
olacaktır.
Madde 21
İş
güvenliği ve sağlığına ilişkin önlemler, işçilere herhangi bir mali yük
getirmeyecektir.
BÖLÜM V
GENEL HÜKÜMLER
Madde 22
Bu
Sözleşme, herhangi bir çalışma Sözleşmesi veya Tavsiye Kararlarını değiştirmez.
Madde 23
Bu
Sözleşme’nin resmi onay belgeleri Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne
tescil için gönderilecektir.
Madde 24
1. Bu
Sözleşme sadece, onay belgeleri Genel Müdür tarafından tescil edilen
Uluslararası Çalışma Örgütü Üyeleri için bağlayıcı olacaktır.
2. Bu
sözleşme , iki Üyenin onay belgelerinin Genel Müdür tarafından tescil edildiği
tarihten on iki ay sonra yürürlüğe girecektir.
3. Daha
sonra, bu Sözleşme, onu onaylayan her Üye için, onay belgesinin tescil edildiği
tarihten on iki ay sonra yürürlüğe girecektir.
Madde 25
1. Bu
Sözleşmeyi onaylayan her üye, onu ilk yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on
yıllık bir süre sonunda, tescil için Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne
gönderilecek bir işlem ile feshedebilir. Fesih, tescil tarihinden ancak bir yıl
sonra geçerli olur.
2. Bu
Sözleşmeyi onaylamış olup da, onu bundan önceki fıkrada sözü edilen on yıllık sürenin
bitiminden itibaren bir yıl zarfında, bu Maddede öngörüldüğü şekilde
feshetmeyen her üye, yeniden on yıllık bir müddet için bağlanmış olur ve bundan
sonra bu Sözleşmeyi, her on yıllık süre bitiminde, bu maddede öngörülen şartlar
içinde feshedebilir.
Madde 26
1. Uluslararası
Çalışma Bürosu Genel Müdürü, Örgüt üyeleri tarafından kendisine gönderilen
bütün onay ve fesihlerin kaydedildiğini Uluslararası Çalışma Örgütünün bütün
Üyelerine bildirecektir.
2. Genel
Müdür, kendisine gönderilen Sözleşmenin ikinci onay belgesinin kaydedildiğini
örgüt Üyelerine duyururken bu sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarihe Örgüt
Üyelerinin dikkatini çekecektir.
Madde 27
Uluslararası
Çalışma Bürosu Genel Müdürü, yukarıdaki maddeler gereğince, tescil ettiği bütün
onay ve fesihlere ilişkin tam bilgileri, Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 102 nci
maddesi uyarınca tescil edilmek üzere, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine
ulaştıracaktır.
Madde 28
Uluslararası
Çalışma Bürosu Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü zaman bu Sözleşmenin uygulanması
hakkındaki bir raporu Genel Konferansa sunacak ve Sözleşmenin tamamen veya
kısmen değiştirilmesi konusunun Konferans gündemine alınması gereği hakkında
karar verecektir.
Madde 29
1. Konferansın
bu Sözleşmeyi tamamen veya kısmen değiştiren yeni bir Sözleşme kabul etmesi
halinde ve bu yeni Sözleşme aksini öngörmediği takdirde;
a. Değiştirici yeni Sözleşmenin bir Üye tarafından
onaylanması durumu, yukarıdaki 25 inci madde dikkate alınmaksızın ve
değiştirici yeni Sözleşme yürürlüğe girmiş olmak kayıt ve şartıyla, bu
Sözleşmenin derhal ve kendiliğinden feshini gerektirecektir.
b. Değiştirici yeni Sözleşmenin yürürlüğe girmesi
tarihinden itibaren, bu Sözleşme Üyelerin onaylamasına artık açık
bulundurulmayacaktır.
2. Bu
Sözleşme, onu onaylayıp da değiştirici Sözleşmeyi onaylamamış bulunan Üyeler
için, her halükarda şimdiki şekil ve içeriği ile geçerli olmakta devam
edecektir.
Madde 30
Bu
sözleşmenin İngilizce ve Fransızca metinlerinin her ikisi de aynı şekilde
geçerlidir.